تصمیم گیری برای انجام عمل جراحی جهت تسکین کمردرد بسیار دشوار است. جراحی برای رفع مشکلات مربوط به کمر معمولاً به دلیل شدت و مدت درد، آسیب عصبی یا آسیب احتمالی و بهبود عملکرد و قابلیت تحرک انجام می‌شود. اگرچه همه آسیب‌ها به دلایل مختلفی قابل رفع نیستند. هدف از جراحی بهبود چشمگیر علائم، جلوگیری از آسیب مداوم و تحرک بیشتر بدون احساس درد است.
علی رغم عمل جراحی موفقیت‌آمیز دیسک کمر برخی بیماران ممکن است بعد از جراحی کمر همچنان احساس درد کنند. عوامل ایجادکننده درد بسیاری وجود دارند که باید مورد بررسی قرار گیرند. مسلماً می‌توان این عوامل را با تشخیص و به کار بردن روش مناسب درمان کرد.
در چه افرادی درد پس از عمل جراحی کمر تسکین بیشتری می‌یابد؟
قبل از اینکه در مورد درد پس از جراحی صحبت کنیم، مهم است که با متخصص جراح در مورد مناسب‌ترین روش صحبت کنید. همه کمردردها مانند یکدیگر نیستند و با عمل جراحی نیز نمی‌توان هر نوع دردی را تسکین داد. ستون فقرات یک سیستم مفصلی بسیار پیچیده است و برخلاف عمل جایگزینی زانو یا مفصل دچار آرتروز، درمان علت اصلی کمر درد با عمل جراحی دشوار است. اگر کمر درد شما عمومی‌تر و مزمن است و ناشی از یک مشکل قابل مشاهده، مکانیکی یا ساختاری نیست، عمل جراحی ممکن است مانند «انداختن تیری در تاریکی» باشد. برای پزشک جراح انتخاب گزینه‌ها توسط بیمار هنگام اقدام به انجام جراحی ستون فقرات از اهمیت بالایی برخوردار است.
اگر کسی دچار درد پای کشنده‌ای است و پزشکان با استفاده از ام آر آی بتوانند مشکلات ساختاری را مشاهده کنند که با عمل قابل رفع است (مانند تنگی یا برآمدگی عصب دیسک)، نتیجه چنین عمل جراحی احتمالاً موفقیت‌آمیز خواهد بود. به عبارت دیگر با مشاهده مشکل ساختاری مرتبط با نوع دردی که بیمار تجربه می‌کند، انجام عمل جراحی نتایج بهتری را به دنبال خواهد داشت.
جراحی کمر در صورت وجود موارد زیر در تسکین درد موفقیت‌آمیزتر است:
- مشکل ساختاری در شما تشخیص داده شده است که مستقیماً به درد مربوط می‌شود (به عنوان مثال تنگی، فشردگی عصب و سایر موارد). این مورد تعیین‌کننده‌ترین عامل است.
- پزشک جراح می‌تواند علت کمردرد را در آزمایش اشعه ایکس یا ام آر آی به وضوح ببیند. معاینه و آزمایشات فیزیکی باید با الگوهای درد مرتبط باشند.
- این اولین جراحی کمر شما محسوب می‌شود. اگر قبلاً جراحی کمر و ستون فقرات داشته‌اید و علائم بیماری شما تسکین نیافته است، جراحی‌های بعدی در تسکین درد و از بین بردن مشکلات مربوط به تحرک شانس کمتری دارند.
- درمان‌های جایگزین (مانند تزریق) به شما کمک کرده‌اند. اگر روش‌های درمانی جایگزین موفق به کاهش مشکلات ناحیه کمر، بی حسی یا درد شده‌اند یا تحرک را بهبود داده‌اند، این نشان می‌دهد که در مسیر درستی قرار دارید. راه حل دائمی‌تر برای رفع مشکل اساسی می‌تواند در بهبود درد موفق‌تر عمل کند.
- شما درگیر مشکلی فراتر از درد عمومی یا مزمن هستید. سیستم کمر و ستون فقرات بسیار پیچیده است. اگرچه ممکن است کمردرد داشته باشید اما ممکن است منشاء این درد از قسمت‌های دیگر بدن (مانند لگن یا زانو) باشد. همچنین کمردرد با سلامت روان، اضطراب و افسردگی ارتباط تنگاتنگی دارد.
میزان طبیعی درد بعد از انجام عمل جراحی کمر
در طی چند ماه اول پس از جراحی کمر بیشترین میزان بهبودی را احساس خواهید کرد. هرچند روند بهبودی استخوان‌ها ممکن است یک سال یا بیشتر طول بکشد. هنگام خارج شدن از بیمارستان ممکن است در اثر جراحی دردی در بدن احساس کنید. همزمان با کاهش دوز دارو (احتمالاً حدود 1 تا 2 هفته بعد از عمل) و همراه با افزایش سرعت حرکت و انجام فیزیوتراپی در هفته‌های بعد از عمل ممکن است درد نیز افزایش یابد.
هرچند بر اساس یک قانون کلی هرچه بیشتر در بهبودی پس از عمل بکوشید درد کمتری را تجربه خواهید کرد. مطمئناً در این مسیر نوساناتی وجود دارند و حتی بعضی روزها در مقایسه با روزهای ابتدایی درد بیشتری را احساس خواهید کرد. به طور کلی با گذشت زمان متوجه بهبودی در میزان کمردرد خود خواهید شد.
جدول زمانی کمردرد
عمل جراحی کمر انواع مختلفی دارد. چهار نوع از رایج‌ترین عمل‌های جراحی کمر عبارتند از: دیسککتومی، لامینکتومی، جوش دادن نخاع و ورتبروپلاستی/کیفوپلاستی.
عوامل زیادی تعیین‌کننده درد و بهبودی بعد از عمل هستند. میزان درد جراحی کمر تحت تأثیر موارد زیر قرار می‌گیرد: نوع جراحی کمری که انجام داده‌اید؛ میزان آرتروز/بیماری/تخریب استخوان؛ سن؛ سطح آمادگی و تحرک قبل از انجام عمل جراحی؛ وضعیت روانی؛ درد مزمن و سایر موارد. به عنوان مثال درد بعد از جراحی جوش دادن نخاع در چندین مهره ممکن است از لامینکتومی با تهاجم کم در یک بیمار جوانتر و متناسب‌تر، بدتر باشد.
هرچه از لحاظ روحی و جسمی آمادگی بیشتری برای جراحی داشته باشید، درد کمتر و ملایم تری را حین بهبودی تجربه خواهید کرد.
- بلافاصله پس از عمل دردی را در ناحیه احساس خواهید کرد. در واقع بدن تجربه دردناکی را پشت سر گذاشته است و احساس ناراحتی طبیعی است.
- بعد از عمل درد ناشی از زخم، تورم در اطراف اعصاب و تورم در اطراف زخم را احساس خواهید کرد. درد بعد از عمل جراحی دیگر ناشی از بیماری و آرتروز نیست بلکه از التیام زخم، تورم و التهاب منشاء می‌گیرد.
- در خارج از بیمارستان مقداری درد احساس خواهید کرد.
- برای اکثر عمل‌های جراحی کمر، یک تا یک و نیم ماه طول می‌کشد تا تحرک و عملکرد «طبیعی» را بازیابید. در این مدت درد باید به نحوی تحمل و کنترل شود.
- پس از گذشت یک و نیم ماه درد باید تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد.
- روند بهبودی در افرادی که قبل عمل جراحی از داروهای ضد درد استفاده کرده‌اند، دردناک‌تر خواهد بود.
- پس از انجام عمل جراحی ستون فقرات، بافت اسکار در امتداد ستون فقرات تشکیل می‌شود. تشکیل بافت اسکار بین 3 ماه تا 1 سال پس از عمل رخ می‌دهد. درد ممکن است حین بهبودی اعصاب موقتی باشد. هرچند در بعضی موارد وقتی بافت اسکار به ریشه‌های عصبی متصل می‌شود درد می‌تواند برای بیماران ماندگارتر و چالش‌برانگیز باشد. به روند ایجاد بافت اسکار پس از جراحی کمر اصطلاحاً «فیبروز اپیدورال» یا «سندرم شکست جراحی کمر» می گویند.
اگر بعد از گذشت چندین هفته هنوز دردی با شدت متوسط دارید با پزشک خود مشورت کنید. اگر در هر مرحله از روند بهبودی درد غیر قابل تحمل است بلافاصله با تیم مراقبت خود تماس بگیرید.
علت درد کمر بعد از عمل دیسک کمر
طی 20 سال گذشته عمل جراحی ستون فقرات بسیار قابل اعتمادتر شده است. هرچند برخی از بیماران بعد از جراحی رفع فشار کمر به دلیل تنگی نخاع یا فتق دیسک همچنان دردی را در پا حس خواهند کرد.
گاهی این وضعیت موقتی است زیرا بهبودی ریشه عصب یا ریشه‌ها زمان می‌برد. روند بهبودی ممکن است روزها تا هفته‌ها طول بکشد. احتمال بهبودی خودبه‌خود بعد از گذشت 3 ماه از درد کم است. در ادامه چند دلیل برای تداوم کمردرد بعد از عمل جراحی ذکر شده‌اند.
تشخیص نادرست
علت اصلی درد بعد از عمل نادرست بودن تشخیص قبل از انجام عمل جراحی است. با بهبود روش‌های تصویربرداری قبل از عمل (به عنوان مثال اسکن ام آر آی) احتمال تشخیص اشتباه کمتر شده است.
مشکلات دوگانه عامل ایجاد درد
ممکن است دو ضایعه مختلف باعث بروز درد شوند. به عنوان مثال ممکن است بیمار دچار بیرون زدگی دیسک در مهره‌های L4-L5 همراه با رادیکولوپاتی L5 باشد که باعث بروز سندرم پیریفورمیس می‌شود. رفع فشار از عصب ممکن است به از بین بردن برخی دردهای بیمار کمک کند اما عضله پیریفورمیس نیز نیاز به توان‌بخشی دارد (که انجام این کار اغلب دشوار است).
تنگی مرکزی و فرامینال
مورد رایج دیگر بیماری است که هم دچار تنگی فرامینال (تنگ شدن فضای دیسک) و هم تنگی مرکزی است. با رفع فشار می‌توان تنگی مرکزی را برطرف کرد اما این عمل ممکن است برای رفع تنگی فرامینال کافی نباشد. در چنین مواردی برای رفع تنگی فرامینال ممکن است از روش جوش دادن مهره‌های ستون فقرات استفاده شود.
بیرون زدگی ثانویه دیسک
بعد از میکرودیسککتومی برای رفع بیرون زدگی دیسک، دیسک دیگری ممکن است پاره شود و مجدداً روی ریشه عصب فشار وارد نماید. این اتفاق می‌تواند در هر زمان (از چند روز تا چند سال پس از جراحی) رخ دهد. مشخصه بارز این مشکل دردی است که در ابتدا پس از جراحی از بین می‌رود اما سپس خودبه‌خود باز می‌گردد. التهاب ریشه عصب بعد از عمل می‌تواند علائمی مشابه عود بیرون زدگی دیسک همراه با بازگشت درد به مدت 2 تا 7 روز پس از عمل داشته باشد. این درد معمولاً با گذشت زمان و انجام توان‌بخشی فروکش می‌کند.
آسیب عصبی حین جراحی
علت بسیار نادر درد پا بعد از جراحی آسیب رسیدن به عصب در زمان جراحی است. ریشه‌های عصبی به طور کلی مقاوم هستند و معمولاً با یک عمل جراحی معمولی آسیب نمی‌بینند.
بافت اسکار
یکی از علل بسیار نادر درد پا بعد از عمل (در صورت بروز) بافت اسکار است. بافت اسکار پس از هر نوع عمل جراحی تشکیل می‌شود و به بافت‌های اطراف آسیب نمی‌رساند. این بافت می‌تواند تحرک ریشه عصب را محدود کند اما فیزیوتراپی معمولاً در اوایل دوره بعد از عمل به بهبود کمک می‌کند.
بافت اسکار فقط برای مدت 6 تا 12 هفته تشکیل و با گذشت زمان نرم‌تر می‌شود. بافت اسکار معمولاً زمانی به عنوان علت درد تشخیص داده می‌شود که دلیل واضح دیگری برای علت درد بعد از عمل وجود نداشته باشد. واقعیت این است که علت درد اکثر اوقات ناشی از بافت اسکار نیست.
در صورت تداوم درد در بیماران بعد از جراحی رفع فشار ستون فقرات باید دلایل دیگری را جستجو کرد. تداوم درد اغلب ناامیدکننده است اما صبر و تلاش مداوم اغلب به تسکین درد کمک می‌کنند.
درمان کمردرد بعد از جراحی
کنترل درد بخشی از موفقیت در روند بهبودی محسوب می‌شود. اگر با درد متوسط یا شدید مقابله می‌کنید بدن نمی‌تواند به سرعت بهبود یابد. اگر درد فراتر از یک ناراحتی ساده است و قابل کنترل نیست با متخصص فیزیوتراپی خود مشورت کنید.
مراقبت‌های پس از عمل
- در حین بهبودی موقعیت قرارگیری بدن را اغلب عوض کنید. اگر وضعیتی برای کمر دردناک است با ماندن در همان وضعیت به کمر فشار وارد نکنید.
- پس از عمل جراحی به گذاشتن یخ روی ناحیه مورد نظر ادامه دهید! به طور معمول استفاده از یخ 4 تا 5 بار در روز و به مدت 15 تا 20 دقیقه توصیه می‌شود. این کار به کاهش تورم و بنابراین کاهش درد کمک می‌کند.
- صبور باشید و جنبه ذهنی درد را درک کنید. اگر تصمیم به انجام عمل جراحی گرفته‌اید بدانید که جراحی به بدن آسیب می‌رساند و روند بهبودی نیز زمان می‌برد. کمی صبر کنید کنید و برای بهبودی زمان لازم را به خود اختصاص دهید.
- اضطراب و ترس از درد در واقع به میزان دردی که احساس می‌کنید مرتبط است. مراقبه ذهن و سایر روش‌های تنفسی جهت کاهش فشار روش‌هایی عالی برای کنترل کمردرد هستند.
- قبل و بعد از عمل جراحی باید به حرکت خود ادامه دهید (در خصوص میزان آن با متخصص فیزیوتراپی خود مشورت نمایید). مهم‌ترین نکته برای افراد مبتلا به کمردرد حاد یا مزمن حفظ حرکت است. به یاد داشته باشید که هنگام انجام نرمش روزانه و تمرینات توصیه شده به بدن خود توجه کنید. در صورت احساس آسیب انجام حرکات را متوقف کنید.
داروها
داروهای ضد درد را طبق توصیه پزشک متخصص مصرف نمایید. توقف مصرف دارو زمانی که احساس بهتری دارید می‌تواند نتیجه معکوس دهد. قبل از تغییر دوز با پزشک خود مشورت کنید.
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی یا NSAID ها با کاهش التهاب در ریشه‌های اعصاب و مفاصل نخاع کمر درد را تسکین می‌دهند. این خاصیت فضای بیشتری را در کانال نخاع ایجاد کرده و از فشردگی عصب جلوگیری می‌کند. کانال نخاع شکافی است که نخاع از آن عبور می‌کند. انواع داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی که معمولاً استفاده می‌شوند شامل ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین هستند.
در صورت کاهش نیافتن درد هنگام استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی بدون نسخه پزشک ممکن است دوز بیشتری را برای مدت چندین هفته یا تا زمان انجام عمل جراحی برای تسکین درد تجویز کند.
شل کننده‌های عضلانی
پزشک ممکن است به منظور کاهش درد و اسپاسم عضلات داروهای شل کننده عضلانی را تجویز کند. درد و اسپاسم هنگام کوفتگی، حرکت دادن یا بریدگی عضلات در طی جراحی کمر اتفاق می‌افتند. این داروها از طریق سرکوب کردن یا کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی موجب شل شدن عضلات می‌شوند.
تزریق کورتیکواستروئید
اگر داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی کمردرد را تسکین ندهند پزشک ممکن است تزریق داروهای کورتیکواستروئیدی و بی‌حس‌کننده‌های موضعی در کانال نخاع را توصیه کند. داروهای کورتیکواستروئیدی باعث کاهش التهاب و بی‌حس‌کننده‌های موضعی موجب کاهش درد می‌شوند. در برخی افراد تزریق دارو می‌تواند درد را برای هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها تسکین دهد. با این حال هیچ روش مطمئنی برای پیش‌بینی اثربخشی این نوع درمان وجود ندارد.
پس از انجام تزریق بلافاصله می‌توانید به خانه بازگردید. ممکن است حساسیت کمی را به مدت یک یا دو روز در محل تزریق احساس کنید. پزشکان معمولاً بیش از دو یا سه بار تزریق دارو در ستون فقرات طی یک سال را توصیه نمی‌کنند.
مسکن‌ها
پزشکان به ندرت ممکن است برای درمان درد شدید در افراد مبتلا به سندرم شکست جراحی کمر مصرف مواد مخدر تولید شده از گیاه خشخاش یا داروهای سنتتیک اپیوئیدی را تجویز کنند. از آن جا که این داروها اعتیادآور هستند برای مدت کوتاهی تجویز می‌شوند. تجویز این داروها به طور معمول قبل یا بعد از عمل برای سندرم شکست جراحی کمر صورت می‌گیرد.
داروهای نورولپتیک
داروهای نورولپتیک باعث تثبیت سلول‌های پرکار نخاع به نام نورون‌ها می‌شوند تا کمر دردِ همراه با فشردگی عصب را تسکین دهند. در برخی افراد مصرف روزانه خوراکی این داروها موجب تسکین درد می‌شود.
پزشک بر اساس شدت کمر درد و میزان مؤثر بودن داروهای نورولپتیک در تسکین علائم مدت زمان استفاده از این داروها را تعیین می‌کند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی برای بیشتر افراد مبتلا به کمردرد توصیه می‌شود. هدف از فیزیوتراپی تقویت عضلات حمایت‌کننده ستون فقرات و ایجاد وضعیت بهتر بدن است. متخصصان برنامه‌ای اختصاصی شامل تمرینات و تکنیک‌های کششی را برای تقویت عضلات اصلی در پشت، شکم و باسن طراحی می‌کنند. عضلات قوی در این مناطق به حمایت از ستون فقرات، بهبود انعطاف‌پذیری و پایداری و کاهش فشار بر اعصاب نخاعی کمک می‌کنند.
فیزیوتراپی می‌تواند به شما کمک کند تا وضعیت قرارگیری بدن خود را اصلاح کنید. این کار با استفاده از تکنیک‌هایی که منجر به ایجاد فضای بیشتر در کانال نخاع می‌شوند، صورت می‌پذیرد. فیزیوتراپی به کاهش فشار بر اعصاب نخاعی کمک می‌کند و می‌تواند درد را از بین ببرد یا کاهش دهد.
هر درمان فیزیوتراپی معمولاً 45 دقیقه تا 1 ساعت طول می‌کشد. تعیین مدت زمان درمان بر عهده پزشک است. همچنین متخصصان می‌توانند تمریناتی که باید در خانه یا روی صندلی در محل کار انجام دهید را به شما آموزش دهند.
