بیماری نوروپاتی دیابتی یک بیماری پیش‌رونده است که باعث آسیب‌دیدگی دستگاه عصبی می‌شود. علائم نوروپاتی دیابتی به مرور زمان تشدید می‌شوند. علت نوروپاتی دیابتی، آسیب‌دیدگی اعصاب در بدن ناشی از مقادیر زیاد چربی یا قند در خون می‌باشد. بیماری نوروپاتی دیابتیک می‌تواند بر هر عصبی بر بدن تأثیر بگذارد و علائم مختلفی ایجاد کند. اعصاب در حرکت بدن، ارسال پیام در ارتباط با حس‌های بدنی و کنترل عملکردهای غیر ارادی مانند تنفس نقش دارند.
بیماری نوروپاتی پای دیابتی دارای انواع مختلفی می‌باشد. در برخی از مواقع این بیماری بر اعصاب محیطی و در مواقع دیگر به اعصاب مرتبط با اعضای داخلی بدن مانند قلب، مثانه و روده‌ها آسیب وارد می‌کند. در این حالت نوروپاتی دیابتی می‌تواند بر بسیاری از عملکردهای بدن تأثیر بگذارد. در این مقاله انواع مختلف و عوارض نوروپاتی دیابتی شرح داده می‌شوند.
انواع نوروپاتی دیابتی
چهار نوع مختلف نوروپاتی دیابتی می‌تواند بر دستگاه عصبی تأثیر بگذارد. این چهار نوع شامل:
- نوروپاتی متقارن محیطی: این بیماری بر دست‌ها و پاها اثر می‌گذارد و شایع‌ترین نوع نوروپاتی دیابتی محسوب می‌شود.
- نوروپاتی اتونومیک: این بیماری بر اعصابی که عملکردهای غیر ارادی بدن مانند هضم، دفع ادرار یا ضربان قلب را کنترل می‌کنند، آسیب وارد می‌کند.
- نوروپاتی ریشه توراسیک و لومبار یا پروگزیمال: این نوع نوروپاتی به اعصاب در امتداد بخش خاصی از بدن مانند دیواره قفسه سینه یا پاها آسیب وارد می‌کند.
- مونو نوروپاتی: این بیماری نوروپاتی دیابتیک می‌تواند بر هر عصب مجزا تأثیر بگذارد.
علائم نوروپاتی دیابتی به نوع بیماری نوروپاتی و اعصاب آسیب‌دیده بستگی دارد.
علائم نوروپاتی دیابتی
معمولاً چند سال طول می‌کشد تا علائم نوروپاتی دیابتی ظاهر شوند. علائم به نوع بیماری نوروپاتی و اعصاب مرتبط بستگی دارند.
نوروپاتی محیطی
علائم نوروپاتی محیطی شامل:
- بیحسی، درد، احساس گزگز و سوزش که از انگشتان دست و پا شروع شده و سپس به قسمت‌های فوقانی این اندام‌ها منتقل می‌شود.
- از دست دادن تون عضلانی در دست‌ها و پاها
- عدم توانایی احساس سرما، گرما یا آسیب‌دیدگی جسمانی
- از دست دادن تعادل
- بیماری مفصل شارکو. در این بیمار مفصل در اثر مشکلات مرتبط با اعصاب که معمولاً در پاها ایجاد می‌شود، تخریب می‌شود.
نوروپاتی محیطی که به پا آسیب وارد می‌کند، می‌تواند ایستادن یا راه رفتن را برای شخص دشوار سازد و سبب افزایش احتمال افتادن بر زمین شود.
عدم توانایی احساس سرما، گرما یا آسیب‌دیدگی ممکن است باعث بروز مشکلات دیگری شود. برای مثال در اثر عدم احساس درد، یک تاول بر روی پا می‌تواند باعث ایجاد زخم شود. با پیشروی عفونت امکان دارد قانقاریا بروز کند. در نهایت ممکن است قطع عضو الزامی باشد.
نوروپاتی اتونومیک
علائم و عوارض نوروپاتی اتونومیک شامل:
- سوزش سر دل و نفخ
- حالت تهوع، یبوست یا اسهال
- ناآگاهی در مورد هیپوگلیسمی. در این حالت شخص تاثیرات سطح پایین قند خون را احساس نمی‌کند.
- دشواری در صحبت کردن یا بلع غذا
- احساس پری پس از صرف مقدار کمی از غذا
- استفراغ چند ساعت پس از صرف غذا
- افت فشار خون وضعیتی یا احساس سرگیجه در زمان ایستادن
- ضربان قلب سریع‌تر از حد طبیعی
- تعریق بیش از حد حتی در هوای سرد یا در زمان استراحت
- مشکلات مرتبط با مثانه. برای مثال دشواری در تخلیه کامل مثانه که منجر به بی‌اختیاری ادرار می‌شود
- اختلال عملکرد جنسی در مردان و زنان
- بیحسی یا اختلال در حس لامسه
- افتادگی صورت و پلک چشم‌ها
- انقباض و ضعف عضلانی
انواع دیگر نوروپاتی دیابتی
بیماری نوروپاتی دیابتیک دارای انواع مختلفی است. نوروپاتی پروگزیمال می‌تواند منجر به ایجاد درد در قسمت تحتانی بدن (معمولاً در یک طرف بدن) و ضعف در پاها شود.
علائم و عوارض نوروپاتی دیابتی بسته به عصب مورد نظر متفاوت می‌باشند. نوروپاتی کانونی و جمجمه‌ای می‌توانند منجر به اختلال بینایی مانند دوبینی شوند.
افراد مبتلا به نوروپاتی دیابتیک معمولاً تا زمان تشدید علائم، متوجه بروز این عارضه نمی‌شوند.
عوارض نوروپاتی دیابتی
بیماری نوروپاتی دیابتی می‌تواند باعث ایجاد عوارضی مانند تغییر در ضربان قلب و اختلال در بینایی شود.
عوارض این بیماری شامل از دست داد حس در پاها می‌باشد. در این حالت شخص قادر به حس کردن زخم‌ها نبوده و در نتیجه ممکن است عفونت بروز کند. در اثر عدم درمان عفونت در اندام‌ها امکان دارد قطع عضو الزامی باشد.
همچنین ممکن است عفونت شدید مثانه و کلیه ایجاد شود.
جهت جلوگیری از بروز عوارض نوروپاتی دیابتی محیطی، مراقبت کافی از پاها ضروری می‌باشد.
تشخیص نوروپاتی دیابتی
پزشک جهت تشخیص نوروپاتی دیابتی و بررسی موارد زیر، از معاینه بدنی استفاده کرده و پاهای بیمار را ارزیابی می‌کند:
- رفلکس‌ها (واکنش‌ها) در مچ پا
- از دست دادن حس
- تغییر در بافت پوست
- تغییر در رنگ پوست
همچنین ممکن است فشار خون و تغییر در ضربان قلب نیز ارزیابی شوند.
در صورت احتمال وجود نوروپاتی دیابتی، امکان دارد از آزمایش‌های زیر نیز استفاده شود:
- الکترومیوگرافی که فعالیت الکتریکی در عضلات را ثبت می‌کند.
- ارزیابی سرعت هدایت عصبی که سرعت عبور سیگنال‌ها از اعصاب را بررسی می‌کند.
درمان نوروپاتی دیابتی
بیشتر انواع نوروپاتی‌های دیابتی به مرور زمان تشدید می‌شوند. اولین قدم جهت درمان نوروپاتی پای دیابتی، تنظیم میزان قند خون زیر نظر پزشک و کنترل فشار خون بالا و سطح کلسترول می‌باشد.
کنترل سطح قند خون سبب کاهش احتمال بروز نوروپاتی دیابتی می‌شود. هدف اصلی درمان، کاهش درد و کنترل علائم نوروپاتی دیابتی می‌باشد.
برخی از انواع داروها و فیزیوتراپی به کنترل درد ناشی از این بیماری کمک می‌کنند. البته این روش‌ها سبب ترمیم اعصاب نمی‌شوند. قطع مصرف سیگار و نوشیدنی الکلی نیز ضروری می‌باشد.
روش‌های خانگی جهت تسکین درد ناشی از نوروپاتی دیابتی
جهت تسکین درد ناشی از نوروپاتی پای دیابتی می‌توان از روش‌های زیر در منزل استفاده کرد:
- استفاده از اسباب مخصوص تخت جهت جلوگیری از تماس پتو با قسمت‌های پایین پا
- استفاده از پچ‌های سرمایی یا گرمایی. البته با توجه به امکان آسیب‌دیدگی اعصاب حسی در اثر نوروپاتی دیابتی، بایستی از سوختگی یا یخ‌زدگی در زمان استفاده از این روش جلوگیری شود.
- کاهش حجم غذای مصرفی و افزایش تعداد وعده‌های غذایی و اجتناب از مصرف مواد غذایی جهت کاهش علائم گوارشی
- قرار گرفتن در حالت ایستاده به آرامی و استفاده از جوراب‌های مخصوص فشرده‌سازی به منظور بهبود افت فشار خون وضعیتی
- ورزش، حرکات کششی و ماساژ جهت کمک به تسکین درد
مصرف دارو
داروهای مورد نظر جهت کنترل درد ناشی از نوروپاتی پای دیابتی شامل:
- داروهای ضد تشنج
- داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای
- داروهای مُسکن مخدر و غیر مخدر
مصرف داروهای مُسکن مخدر می‌تواند اعتیادآور باشد. بنابر این کم‌ترین میزان این نوع داروها بایستی توسط پزشک تجویز شوند.
جهت رفع علائم دردناک نوروپـاتی دیابـتی ممـکن است از دیـگر انـواع داروهـای ضد افسـردگـی مانـند مهارکـنـنـده‌های بازجذب سروتونین- نور اپی‌نفرین نیز استفاده شود.
لوسیون‌های موضعی، کرم و برخی از مکمل‌ها مانند ALA یا کپسایسین موضعی نیز به تسکین درد کمک می‌کنند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی نوروپاتی دیابتی به همراه مصرف دارو به تسکین درد و کاهش خطر اعتیاد به مُسکن‌های مخدر کمک می‌کند.
فیزیوتراپی همچنین به رفع موارد زیر کمک می‌کند:
- احساس سوزش و گزگز در دست‌ها و پاها
- گرفتگی عضلانی
- ضعف عضلانی
- اختلال عملکرد جنسی
تحریک الکتریکی عصب
تحریک الکتریکی عصب نوعی روش درمانی است که ممکن است به کاهش احساس سفتی و افزایش سرعت بهبود زخم‌های پا کمک می‌کند.
تمرین نحوه گام برداشتن
این روش در جلوگیری از بروز عوارض مرتبط با پا مانند زخم و آسیب‌دیدگی موثر است. تمرین نحوه گام برداشتن و راه رفتن برای افرادی که در اثر از دست دادن عضوی از بدن از پروتز استفاده می‌کنند ضروری می‌باشد.
ورزش
متخصص فیزیوتراپی از عدم آسیب‌دیدگی پاها در اثر ورزش کردن در افراد مبتلا به نوروپاتی دیابتی اطمینان حاصل می‌کند.
روش‌های دیگر درمان نوروپاتی دیابتی
- بیمار می‌تواند از ابزار و اسباب مخصوص به منظور جلوگیری از تماس اندام‌های دردناک یا حساس با تخت یا صندلی استفاده کند.
- متخصص درمانی دستی، ماساژ یا متخصص بیماری‌های استخوان از ماساژ یا درمان دستی جهت کشش عضلات استفاده می‌کند. ماساژ سبب جلوگیری از انقباض، اسپاسم و آتروفی عضلانی ناشی از خون‌رسانی ضعیف می‌شود.
- برخی از ورزش‌ها مانند شنا یا ورزش‌های ایروبیک به تقویت عضلات و جلوگیری از کاهش توده عضلانی کمک می‌کنند.
- در روش اولتراسوند از امواج صوتی با فرکانس بالا جهت تحریک بافت زیر پوست استفاده می‌شود. این روش در بازیابی حساسیت پاها در برخی از افراد مؤثر است.
جلوگیری از بروز نوروپاتی دیابتی
جهت کاهش احتمال بروز بیماری نوروپاتی دیابتی انجام موارد زیر توصیه می‌شود:
- حفظ سطح طبیعی قند خون
- ورزش منظم
- حفظ تناسب اندام
- قطع مصرف سیگار
- کاهش فشار خون و سطح چربی خون از طریق تغییر در رژیم غذایی و نحوه زندگی، مصرف دارو (در صورت نیاز)
- مراجعه به پزشک در صورت وجود علائمی مانند درد، بیحسی یا احساس گزگز در دست‌ها و پاها
- ارزیابی پاها حداقل یک بار در سال توسط پزشک یا متخصص بیماری‌های پا در صورت وجود علائم مرتبط با پا یا دیگر عوارض ناشی از دیابت
